Από την «ειδική περίοδο» της δεκαετίας του 1990 μέχρι σήμερα: Τα ίδια κρίσιμα ερωτήματα απαντώνται στην πράξη

Δύο-τρεις φορές τον χρόνο από την αρχή της ειδικής περιόδου η Wall Street Journal κάνει ένα ειδικό αφιέρωμα στην Κούβα. Πρόκειται πάντα για το ίδιο άρθρο με διάφορες παραλλαγές: Βρίσκουν κάποιον διευθυντή κάποιας μονάδας στην Κούβα, ή έναν αξιωματούχο σε κάποια κρατική υπηρεσία και αναφέρουν το άτομο αυτό (ανώνυμα πάντα) να μιλά για τα προτερήματα του καπιταλιστικού συστήματος. «Η αναβίωση του καπιταλισμού στην Κούβα είναι αναπόδραστη» λέει σε ένα χαρακτηριστικό άρθρο κάποιος ανώνυμος οικονομολόγος σε κρατική επιχείρηση (Φλεβάρης 1993). «Απλά αναζητούμε τρόπο να το κάνουμε κρατώντας χαμηλά το κοινωνικό κόστος». Έναν χρόνο αργότερα, τον Φλεβάρη του 1994, η WSJ πάλι προειδοποιούσε: «Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν για μια ομαλή εισαγωγή μιας κρίσιμης μάζας μεταρρυθμίσεων [που να στοχεύουν στην επαναφορά της καπιταλιστικής αγοράς]». Τα άρθρα αυτά καταλήγουν στο ίδιο πάντα ρεφρέν: Καλά όλα αυτά, αλλά οι «σκληροπυρηνικοί κομμουνιστές» στέκονται εμπόδιο στις «μεταρρυθμίσεις».

της Νατάσας Τερλεξή

Μετά την κατάρρευση των εμπορικών σχέσεων με την ΕΣΣΔ το και την Ανατολική Ευρώπη το 1989, ο κουβανικός λαός αντιμετώπισε μια από τις σκληρότερες δοκιμασίες του. Ραγδαία, όχι μόνο τέθηκε επ’ αμφιβόλω η διατήρηση των κοινωνικών κατακτήσεων της επανάστασης, αλλά ο λαός ήρθε αντιμέτωπος με ελλείψεις που ζωντάνευαν την πιθανότητα λιμού. Την ίδια στιγμή τα λαϊκά κινήματα στον λατινοαμρικανικό ορίζοντα υποχωρούσαν, και η αδελφή επανάσταση στη Νικαράγουα έσβηνε στην υπαρκτή σοσιαλδημοκρατία.

Ο εργαζόμενος λαός της Κούβας και η κομμουνιστική του ηγεσία υιοθέτησαν σε αυτή τη συγκυρία το σύνθημα «σοσιαλισμός ή θάνατος», έχοντας επίγνωση του τι θα σήμαινε για τη συνεχιζόμενη ανεξάρτητη ύπαρξη της χώρας ο αντίθετος δρόμος.

Στις εθνοσυνελεύσεις του 1993 και 1994 ο Φιντέλ Κάστρο ανέλαβε να ηγηθεί των αναγκαίων για την επιβίωση της Κούβας υποχωρήσεων – γνωρίζοντας σαν έμπειρος μαχητής ότι η υποχώρηση είναι πιο επικίνδυνη και σύνθετη επιχείρηση από την επίθεση. «Στη ζωή, τον πόλεμο και την επανάσταση», είχε πει στην Εθνοσυνέλευση του Δεκέμβρη του 1993, «υπάρχουν φορές που πρέπει κανείς να κάνει βήματα προς τα πίσω και φορές που μπορεί να προχωρήσει μπροστά».

Στα μέτρα που πάρθηκαν το 1993 συγκαταλέγεται η απελευθέρωση 140 επαγγελμάτων στην αυτοαπασχόληση, το διπλό νόμισμα, η μετατροπή των περισσότερων κρατικών αγροκτημάτων σε συνεταιρισμούς και η οργάνωση του πλαισίου για ξένες επενδύσεις. Παράλληλα επιβλήθηκε φόρος εισοδήματος στους αυτοαπασχολούμενους και θεσπίστηκε δέσμη μέτρων για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Από την «ειδική περίοδο» μέχρι σήμερα η επανάσταση επιβίωσε επειδή καθοδηγήθηκαν αποτελεσματικά οι υποχωρήσεις αυτές, ενώ δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τον περιορισμό τους. Επιβίωσε με τη συνεχή καλλιέργεια της ταξικής συνείδησης και της αυτοπεποίθησης των μαζών. Με την οργάνωση της εργατικής τάξης ώστε να ασκεί την κρατική της εξουσία και να περιορίζει την επίδραση του καπιταλιστικού συστήματος αγοράς. Στο τιμόνι βρισκόταν και βρίσκεται ένα πραγματικό κόμμα της εργατικής τάξης που σε κάθε βήμα έχει αντιπαλέψει τα προνόμια, τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία.

Όπως παρατηρούσε ήδη από το 1994 η Μέρι-Άλις Γουότερς*, δύο-τρεις φορές τον χρόνο από την αρχή της ειδικής περιόδου η Wall Street Journal κάνει ένα ειδικό αφιέρωμα στην Κούβα. Πρόκειται πάντα για το ίδιο άρθρο με διάφορες παραλλαγές: Βρίσκουν κάποιον διευθυντή κάποιας μονάδας στην Κούβα, ή έναν αξιωματούχο σε κάποια κρατική υπηρεσία και αναφέρουν το άτομο αυτό (ανώνυμα πάντα) να μιλά για τα προτερήματα του καπιταλιστικού συστήματος. «Η αναβίωση του καπιταλισμού στην Κούβα είναι αναπόδραστη» λέει σε ένα χαρακτηριστικό άρθρο κάποιος ανώνυμος οικονομολόγος σε κρατική επιχείρηση (Φλεβάρης 1993). «Απλά αναζητούμε τρόπο να το κάνουμε ενώ κρατώντας χαμηλά το κοινωνικό κόστος».

Έναν χρόνο αργότερα, τον Φλεβάρη του 1994, η WSJ πάλι προειδοποιούσε: «Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν για μια ομαλή εισαγωγή μιας κρίσιμης μάζας μεταρρυθμίσεων [που να στοχεύουν στην επαναφορά της καπιταλιστικής αγοράς]».

Τα άρθρα αυτά καταλήγουν στο ίδιο πάντα ρεφρέν: Καλά όλα αυτά, αλλά οι «σκληροπυρηνικοί κομμουνιστές» στέκονται εμπόδιο στις «μεταρρυθμίσεις».

Όπως και άλλα διεθνή ΜΜΕ, οι δημοσιογράφοι του WSJ πάντα εστιάζουν στα άτομα που ποθούν διακαώς η υποχώρηση να γίνει άτακτη φυγή προς τα πίσω. Βέβαια, οι καπιταλιστικά σκεπτόμενοι διευθυντές και γραφειοκρατικά στελέχη, οι «καπιταλιστές τις δεκάρας» υπάρχουν διάσπαρτοι σε πολλούς χώρους στην Κούβα. Είναι υπαρκτοί και ενισχύονται. Αλλά αυτό είναι ένα μονάχα μέρος της πραγματικότητας. Και η εργατική τάξη δυνάμωσε μέσα στην «ειδική περίοδο» της δεκαετίας του 1990. Υπάρχει διαπάλη. Η εργατική τάξη είναι που έχει τα χέρια της στην εξουσία και κάνει παραχωρήσεις, και όχι το αντίστροφο.

Στην εξαιρετική συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης τον Μάη του 1994, ο Φιντέλ είχε θέσει το ζήτημα αυτό ξεκάθαρα:

«Συνεδριάζουμε σήμερα ακριβώς για να υιοθετήσουμε όλα αυτά τα μέτρα που θα μας επιτρέψουν να σώσουμε την επανάσταση της εργατικής τάξης. … Παρότι πρέπει να κάνουμε παραχωρήσεις που είναι αναπόφευκτες προκειμένου να επιβιώσουμε και να αναπτυχθούμε, εμείς καθορίζουμε τους όρους».

Τότε όπως και τώρα, τα ερωτήματα που πρέπει να θέσουμε δεν έχουν να κάνουν πρωτίστως με στοιχεία για την απασχόληση και τις ξένες επενδύσεις - όσο χρήσιμα και αν είναι αυτά, ειδικά για τους Κουβανικού που επί τόπου θέτουν και λύνουν προβλήματα. Κοιτάζοντας μακροπρόθεσμα τις εξελίξεις στην Κούβα πρέπει, ως συναγωνιστές του κουβανικού λαού, να ρωτήσουμε: (1) Η κυβέρνηση της Κούβας παραμένει επαναστατική; Ή μήπως ηγείται μιας οπισθοχώρησης προς την καπιταλιστική παλινόρθωση; (2) Η προλεταριακή επανάσταση παραμένει ζωντανή στην Κούβα σήμερα; Δηλαδή, εξακολουθεί μια αποφασιστική μερίδα της εργατικής τάξης να υπερασπίζεται τις νέες κοινωνικές σχέσεις που έστησε τη δεκαετία του 1960 όταν απαλλοτρίωνε βιομηχανίες, ξενοδοχεία και μεγάλα αγροκτήματα; Ή μήπως έχει ηττηθεί; (3) Αν η απάντηση στα πρώτα 2 ερωτήματα είναι αδιαμφισβήτητα καταφατική, όπως δείχνει η εμπειρία μέχρι σήμερα, τότε τι σημαίνει αυτό για κάθε έναν αγωνιστή ανά τον κόσμο που παλεύει ενάντια στο αδιέξοδο που είναι ο σημερινός καπιταλισμός σε κρίση;

* Βορειοαμερικανίδα κομμουνίστρια και συντάκτρια σειράς βιβλίων για την κουβανική επανάσταση από τις διεθνείς εκδόσεις Pathfinder Press. Βλ. Mary-Alice Waters, «Defending Cuba’s Socialist Revolution» στο New International αρ. 10, 1994.