Ακτινογραφία λογαριασμών της άκρας δεξιάς που επιχειρούν κατά της Κούβας στο X (πρώην Τwitter)

Η νέα λειτουργία «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό» – η οποία επιτρέπει να δείτε τη χώρα ή την περιοχή όπου βρίσκεται ένας λογαριασμός, την ημερομηνία δημιουργίας του, πόσες φορές άλλαξε όνομα και από ποια πλατφόρμα εφαρμογών ανέβηκε το X – ενεργοποιήθηκε την Παρασκευή και αποκάλυψε ότι πολλά προφίλ της βορειοαμερικανικής ακροδεξιάς (MAGA) λειτουργούν στην πραγματικότητα από τη Ρωσία, τη Νιγηρία, την Ινδία, την Ταϊλάνδη ή άλλες χώρες, παρά το γεγονός ότι παρουσιάζονται ως «πατριώτες» των Ηνωμένων Πολιτειών, σύμφωνα με έρευνα της εφημερίδας The Guardian.

Μέσα ενημέρωσης όπως το Newsweek και το NDTV κατέγραψαν το ίδιο φαινόμενο: όταν χρησιμοποιήθηκε η λειτουργία «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό» σε προφίλ με τραμπιστικό λόγο και μεγάλο αριθμό ακολούθων, η ετικέτα τοποθεσίας έδειχνε χώρες μακριά από την ιστορία που κατασκεύαζαν αυτοί οι χρήστες στο βιογραφικό τους.

Η αντίδραση ήταν άμεση. Χρήστες, δημοσιογράφοι και ειδικοί άρχισαν να συγκρίνουν δεδομένα και να τεκμηριώνουν ότι πολλοί από αυτούς τους λογαριασμούς, οι οποίοι εδώ και χρόνια ήταν ύποπτοι ότι αποτελούν μέρος δικτύων τρολ ή  παραπληροφόρησης, διαχειρίζονταν από το εξωτερικό. Ορισμένες αναφορές επισημαίνουν ότι η λειτουργία αποσύρθηκε εν μέρει για μερικές ώρες και στη συνέχεια επανενεργοποιήθηκε, ενώ ο X παραδέχτηκε προβλήματα ακρίβειας –ιδίως όσον αφορά τα στοιχεία για τον «τόπο δημιουργίας»– και υποσχέθηκε διορθώσεις.

Παρά τις επιφυλάξεις αυτές, το εργαλείο άνοιξε ένα πρωτόγνωρο παράθυρο σχετικά με το ποιος βρίσκεται πίσω από ορισμένες ψηφιακές εκστρατείες. Και, όσον αφορά την περίπτωση της Κούβας, προσφέρει πολύ σαφείς ενδείξεις.

Τι δείχνει το δείγμα από 30 λογαριασμούς, 0 με έδρα την Κούβα

Με βάση τη λειτουργία X «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό», αναλύθηκε ένα σκοπούμενο δείγμα 30 προφίλ που είναι πολύ ενεργά σε εκστρατείες της ακροδεξιάς κατά της κουβανικής κυβέρνησης και της επαναστατικής διαδικασίας. Πρόκειται για λογαριασμούς που παρουσιάζονται ως φωνές «από την Κούβα» ή ως άμεσο μέρος του εσωτερικού πολιτικού σκηνικού του νησιού, είτε σε ατομικό επίπεδο είτε μέσω μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Σύμφωνα με το πεδίο «Λογαριασμός με έδρα» που προσφέρει το X, η γεωγραφική κατανομή αυτών των 30 λογαριασμών έχει ως εξής:

• ΗΠΑ: 16  λογαριασμοί  → 53,3 %
• Ισπανία: 5 λογαριασμοί  → 16,7 %
• “Βόρεια Αμερική ” (γενική τοποθεσία): 2 λογαριασμοί  → 6,7 %
• Mεξικό: 1 λογαριασμός → 3,3 %
• “Νότια Αμερική ” ( γενική τοποθεσία)): 1 λογαριασμός → 3,3 %
• Καναδάς,Γερμανία,Πορτογαλία,Ουρουγουάη,Τσεχία: 1 λογαριασμός κάθε μια → 3,3 %  

Αν ομαδοποιήσουμε τις περιοχές με βάση τις μεγάλες γεωπολιτικές ζώνες, ο χάρτης γίνεται ακόμα πιο σαφής: 

Bόρεια Αμερική (ΗΠΑ, Καναδάς και “Βόρεια Αμερική”): 19 λογαριασμοί → 63,3 %

Eυρώπη (Ισπανόια, Γερμανία,Πορτογαλία,Τσεχία): 8 Λογαριασμοί → 27,7 %

Λατινική Αμερική  (Μεξικό,Ουρουγουάη,  “Νότια Αμερική”): 3 Λογαριασμοί  → 10 % 

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι αρνητικό: σε αυτό το δείγμα δεν εμφανίζεται ούτε ένας λογαριασμός με έδρα την Κούβα (0%). Δηλαδή, ακόμη και σε προφίλ που παρουσιάζονται δημοσίως ως φωνές από το νησί, το εργαλείο του X δείχνει ότι δημιουργήθηκαν και λειτουργούν από άλλες χώρες, κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ισπανία.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι πρόκειται για ένα σκοπούμενο δείγμα, επικεντρωμένο σε λογαριασμούς με έντονο ακτιβισμό κατά της κουβανικής κυβέρνησης. Δεν προορίζεται να είναι στατιστικά αντιπροσωπευτικό του συνόλου των κουβανών χρηστών στο X. Ωστόσο, η τάση είναι αρκετά σαφής ώστε να θέτει ερωτήματα σχετικά με την εδαφική γνησιότητα ενός σημαντικού μέρους του λόγου «από την Κούβα» που κυκλοφορεί στην πλατφόρμα.

Προφίλ που «βρίσκονται» στην Κούβα, αλλά λειτουργούν από το εξωτερικό

Αρκετά από τα προφίλ που αναλύθηκαν καταδεικνύουν με σαφήνεια την ασυμφωνία μεταξύ της δημόσιας παρουσίας  και των στοιχείων της ενότητας «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό»:

• Η @Luz_Cuba (Luz Escobar) εμφανίζεται στο δημόσιο προφίλ της με τοποθεσία «Αβάνα/Κούβα» και παρουσιάζεται ως ανεξάρτητη δημοσιογράφος του μέσου 14ymedio, ενός ιστότοπου που αναγνωρίζεται διεθνώς ως μέρος του δικτύου  «αντιπολιτευόμενων» ΜΜΕ προς την κουβανική κυβέρνηση. Ωστόσο, το πάνελ του X δείχνει ότι ο λογαριασμός έχει την έδρα του στην Ισπανία και συνδέεται μέσω του διαδικτύου, δηλαδή έξω από το κουβανικό έδαφος, σύμφωνα με τις πληροφορίες της ίδιας της πλατφόρμας.

• Ο @MagJorgeCastro (Mag Jorge Castro) αυτοπροσδιορίζεται ως «ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην #Κούβα» και δημοσιογράφος, χρησιμοποιώντας σε εμφανές σημείο την κουβανική σημαία και συνεχείς αναφορές στην εσωτερική πραγματικότητα του νησιού. Ωστόσο, η ενότητα «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό» του X επισημαίνει ότι το προφίλ έχει την έδρα του στην Ισπανία και συνδέεται μέσω του Spain App Store.

•  Στην περίπτωση των μέσων ενημέρωσης όπως το @eltoquecom (El Toque) και το @invntario (Proyecto Inventario), τα εμπορικά σήματα και οι αφηγήσεις τους αναφέρονται στον δημόσιο χώρο της Κούβας και έχουν παρουσιαστεί ως πλατφόρμες για να «αφηγηθούν την Κούβα». Ωστόσο, η επιτροπή του X τοποθετεί και τους δύο λογαριασμούς με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου συγκεντρώνονται και οι νομικές και οικονομικές δομές τους, όπως έχουν τεκμηριώσει διάφορες δημοσιογραφικές και ακαδημαϊκές έρευνες.

• Ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ασυμφωνίας είναι η ιστοσελίδα CiberCuba – Noticias de Cuba. Στην κεφαλίδα του προφίλ της στο X, @CiberCuba, η ιστοσελίδα παρουσιάζεται ως «Noticias de Cuba» (Νέα από την Κούβα) και τοποθετεί την έδρα της στην «Κούβα», ενισχύοντας την ιδέα ότι παρέχει πληροφορίες από την κουβανική επικράτεια. Ωστόσο, όταν ανοίγει η λειτουργία «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό», η ίδια η πλατφόρμα αναφέρει ότι ο «Λογαριασμός έχει έδρα: Ισπανία», ότι έχει επαληθευτεί από τον Φεβρουάριο του 2023 και ότι συνδέεται μέσω του Spain App Store, δηλαδή από το οικοσύστημα συσκευών που είναι καταχωρημένες στην Ισπανία.

• Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με προσωπικότητες της αντεπανάστασης όπως ο @AGRodiles ή με ανώνυμα και ημι-ανώνυμα προφίλ που δραστηριοποιήθηκαν έντονα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων της 11ης Ιουλίου 2021: χρησιμοποιούν εικονογραφία «αντίστασης», πατριωτικά hashtags ή αναφορές σε γειτονιές της Αβάνας, αλλά το X τους εντοπίζει στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό, τον Καναδά, την Ουρουγουάη, την Πορτογαλία ή την Ανατολική Ευρώπη, ποτέ στο νησί.

Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ότι μέρος αυτών των λογαριασμών εμφανίζεται ως «Επαληθευμένος» ή ακόμη και «Επαληθευμένη ταυτότητα», πράγμα που σημαίνει ότι έχουν παράσχει έγγραφα στην X για να συνδέσουν την πραγματική τους ταυτότητα με τον λογαριασμό. Αντί να διαψεύδει το πρόβλημα, αυτό το στοιχείο ενισχύει την ιδέα ενός επαγγελματικού πολιτικού ακτιβισμού, με παράγοντες που εδρεύουν στο Μαϊάμι, τη Μαδρίτη ή το Μεξικό και χρησιμοποιούν τη σφραγίδα επαλήθευσης για να παρουσιάζονται ως νόμιμοι εκπρόσωποι «της Κούβας».

 Ένα μοτίβο που θυμίζει τις επιχειρήσεις επιρροής του MAGA

Αυτό που δείχνει η έρευνα στην περίπτωση της Κούβας ταιριάζει με το ευρύτερο μοτίβο που έχει αποκαλυφθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η ίδια λειτουργία έχει αποκαλύψει ότι πολλοί λογαριασμοί MAGA με μεγάλο κοινό λειτουργούν από τη Νιγηρία, την Ινδία, την Ανατολική Ευρώπη ή την Ταϊλάνδη, ενώ παρουσιάζονται ως «απλοί» Αμερικανοί πολίτες.

Ο συνιδρυτής της MeidasTouch, Brett Meiselas, συνόψισε αυτή την ανησυχία σε ένα βίντεο που έγινε viral, το οποίο αναφέρθηκε από μέσα ενημέρωσης όπως το Moneycontrol:

«Σκεφτείτε μόνο τις επιχειρήσεις ξένης επιρροής που πραγματοποιούνται αυτή τη στιγμή σε αυτήν την εφαρμογή. Σκεφτείτε τους βουλευτές που αισθάνονται πίεση από λογαριασμούς όπως αυτοί. Σκεφτείτε την παραπληροφόρηση που διαδίδεται ως αποτέλεσμα όλων αυτών των λογαριασμών που υπάρχουν εκεί έξω».

Αν το μεταφέρουμε στην περίπτωση της Κούβας, το ερώτημα είναι παρόμοιο: ποια είναι η επίδραση αυτών των λογαριασμών που βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, περιτυλιγμένων με σύμβολα και ρητορική «από την Κούβα», στην διεθνή αντίληψη για τη χώρα και στην ίδια τη συζήτηση εντός του νησιού;

Όταν ένας Bορειοαμερικανός γερουσιαστής, ένα διεθνές μέσο ενημέρωσης ή μια ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς το κλίμα του Χ για να αξιολογήσουν «τι συμβαίνει στην Κούβα», στην πραγματικότητα μετρούν – σε μεγάλο βαθμό – τη δραστηριότητα παραγόντων που εδρεύουν εκτός της χώρας, πολλοί από τους οποίους είναι άμεσοι δικαιούχοι προγραμμάτων «αλλαγής καθεστώτος» που χρηματοδοτούνται από την Ουάσινγκτον.

Ένα νέο στοιχείο για την ανάλυση του ψηφιακού σκηνικού στην Κούβα

Η σύντομη εμφάνιση και εξαφάνιση του «Σχετικά με αυτόν τον λογαριασμό» αποκάλυψε, ίσως χωρίς να το επιδιώκει ο Έλον Μάσκ, μια πολύτιμη πληροφορία για όσους μελετούν τον κουβανικό ψηφιακό δημόσιο χώρο:

• Πάνω από το μισό των λογαριασμών που αναλύθηκαν (53,3%) εδρεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, το κύριο κέντρο χρηματοδότησης και συντονισμού προγραμμάτων αποσταθεροποίησης και «αλλαγής καθεστώτος» κατά της Κούβας.

• Τρεις στους δέκα (26,6%) εδρεύουν στην Ευρώπη, με σημαντική παρουσία της Ισπανίας, χώρας όπου συγκεντρώνονται διάφορες οργανώσεις και πλατφόρμες μέσων ενημέρωσης που συνδέονται με την κουβανική αντεπανάσταση.

• Μόνο το 10% βρίσκεται στη Λατινική Αμερική.

Με άλλα λόγια, πίσω από πολλές από τις πιο θορυβώδεις φωνές που παρουσιάζονται ως «Κούβα στο Χ» δεν υπάρχουν κάτοικοι του νησιού που συνδέονται από μια γειτονιά της Αβάνας, αλλά πολιτικοί και δημοσιογράφοι που εδρεύουν στο Μαϊάμι, τη Μαδρίτη, το Μεξικό ή το Μοντεβιδέο, οι οποίοι εκμεταλλεύονται οικονομικά τη σύγκρουση και συμβάλλουν στην δημιουργία τοξικότητας στη δημόσια συζήτηση στο νησί.

Η (νέα) λειτουργία του X δεν επιλύει τη διαμάχη σχετικά με την αυθεντικότητα κάθε λογαριασμού ούτε αντικαθιστά μια πιο εμπεριστατωμένη έρευνα σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησής τους, τις συμμαχίες τους και το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Ωστόσο, παρέχει μια ενοχλητική απόδειξη: οι πληροφοριακοί πόλεμοι σχετικά με την Κούβα διεξάγονται, σε μεγάλο βαθμό, εκτός των συνόρων της, και οι ψηφιακές πλατφόρμες, αντί να είναι ουδέτεροι χώροι, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο σε αυτή την αρχιτεκτονική επιρροής, πόλωσης και πολιτικού κέρδους.

Λογαριασμοί χρηστών που λειτουργούν κατά της Κούβας

Nombre de la cuenta	Usuario (@)	Se unió el (mes/año)	Cuenta ubicada en:
un poeta ahí	@unpoetaahi	junio de 2020	Uruguay
El Toque	@eltoquecom	junio de 2009	United States
Barbaritarucuru 🇺🇸	@barbaritarucuru	febrero de 2010	United States
Carlos M. Álvarez	@FalsaGuerra	mayo de 2012	United States
Antonio G. Rodiles	@AGRodiles	enero de 2013	United States
✪ Yunior ✪	@Ideas_Libertad_	noviembre de 2018	United States
🇺🇸 LEO LIBERTAD	@LLeontravelart	abril de 2020	United States
Proyecto Inventario	@invntario	agosto de 2018	United States
Cuba_Libre 🐦	@Mi_Cuba_Libre	mayo de 2021	United States
Taoro	@Taoro8	diciembre de 2019	United States
Yoani Sánchez	@yoanisanchez	agosto de 2008	United States
14ymedio	@14ymedio	enero de 2014	United States
Arq-Ing PR	@Arq31	febrero de 2011	United States
Ed	@CubanAntiCommie	abril de 2021	United States
José Daniel Ferrer	@jdanielferrer	marzo de 2011	United States
Kate Austin	@KateAus1976	abril de 2018	United States
Heydi	@martellheidy1	enero de 2023	United States
Luis Vera 🎗️🇨🇺	@luisveramarcos1	agosto de 2017	Spain
Carolina Barrero	@carolinabferrer	noviembre de 2020	Spain
Mag Jorge Castro 🇨🇺	@MagJorgeCastro	noviembre de 2018	Spain
Luz Escobar	@Luz_Cuba	abril de 2012	Spain
CiberCuba - Noticias de Cuba	@CiberCuba	marzo de 2014	Spain
Cristian Crespo F. 🇨🇺	@cristiancrespoj	febrero de 2015	South America
L A RESISTENCIA A CUBA	@LARESISTENCIAC2	marzo de 2022	Portugal
Abel Cartaya X	@AbelCartaya	diciembre de 2018	North America
ANTICOMUNISTA XTREMO	@ANTICOMUNIST714	noviembre de 2009	North America
Camila Rodríguez 🌻 @justicia11j	@interpuellas	abril de 2015	Mexico
AnaC1940	@C1940anavonkuba	octubre de 2021	Germany
HILOS.escuchasydialogos	@HILOSCuba	septiembre de 2021	Czech Republic
A12321	@a12321a12321	abril de 2020	Canada

Cubadebate