Το 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας
Τις προκλήσεις της σημερινής περιόδου συζήτησε το πρόσφατο, 7ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας το οποίο πραγματοποιήθηκε στα μέσα Απριλίου 2016. Εκ των πραγμάτων το συνέδριο του κυβερνώντος κόμματος αποτέλεσε σημαντική στιγμή στην πολιτική συζήτηση στη χώρα. Η ημερομηνία επιλέχθηκε ώστε να συμπίπτει με την επέτειο της απόκρουσης της επίθεσης των μισθοφόρων των ΗΠΑ στον κόλπο των Χοίρων το 1962 και με την διακήρυξη του περάσματος της επανάστασης στο σοσιαλιστικό της στάδιο την ίδια χρονιά. Στο συνέδριο πήραν μέρος 1000 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι που προτάθηκαν από τη βάση και εκπροσωπούσαν 670.000 μέλη. Τα μέλη ήταν ελαφρώς λιγότερα σε σχέση με παλαιότερα κατόπιν συνειδητής πολιτικής μείωσης των εισροών.
Το συνέδριο ασχολήθηκε με την πορεία της σοσιαλιστικής οικονομίας και του ΚΚ Κούβας. Η εισήγηση του Ραούλ Κάστρο και η τελική του ομιλία μετά την επανεκλογή της νέας Κεντρικής Επιτροπής και του ίδιου ως πρώτου γραμματέα της φωτίζουν αρκετά καθαρά τις κατευθύνσεις του κόμματος.
Στην οικονομική πολιτική αποφασίστηκε ότι το ΚΚ θα συνεχίσει τη γραμμή που χαράχτηκε στο προηγούμενο συνέδριο, δηλαδή τη γραμμή του περιορισμένου, ελεγχόμενου ανοίγματος στη μη κρατική (συνεταιριστική και ιδιωτική) οικονομία. Τα πρώτα αποτελέσματά της κρίθηκαν ικανοποιητικά αλλά σχετικά ανεπαρκή. Στην πενταετία που πέρασε τα πραγματικά εισοδήματα των εργαζομένων ανέβηκαν, οι πόροι του κρατικού προϋπολογισμού για δημόσια υγεία και παιδεία ήταν στο πολύ υψηλό 30% και 23% του προϋπολογισμού. Οι ρυθμοί της οικονομίας ήταν αυξητικοί αν και συγκρατημένοι. Κυμάνθηκαν στο 2,8%, ετήσια αύξηση, κάτω όμως από τους στόχους που είχαν τεθεί[15].
Τα όρια του οικονομικού ανοίγματος
Στην εισήγησή του στο συνέδριο ο Ραούλ Κάστρο τόνισε ότι η χώρα θα συνεχίσει την πολιτική που είχε αποφασίσει το προηγούμενο συνέδριο αλλά και ότι θα πρέπει να αποφευχθούν δυο λαθεμένες προσεγγίσεις. Η μια είναι εκείνη που νοσταλγεί άλλες στιγμές της επαναστατικής διαδικασίας όταν υπήρχαν λιγότερο σύνθετα προβλήματα και παράλληλα υπήρχε η Σοβιετική Ένωση και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Η άλλη είναι εκείνες οι απόψεις που επιθυμούν συγκεκαλυμμένα την επιστροφή στον καπιταλισμό.
Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με τη δεύτερη αυτή πλευρά. Αυτό προφανώς δείχνει την πίεση που ασκείται ή που αναμένεται να ασκηθεί αλλά και την ανησυχία που υπάρχει στα μέλη του κόμματος και στο λαό. Ήδη στην αρχή της εισήγησης τονίστηκε ότι στην Κούβα “ποτέ δεν θα επιτραπεί να εφαρμοστούν οι λεγόμενες “θεραπειών σοκ””και ότι “οι νεοφιλελεύθερες φόρμουλες που προωθούν την ταχύτατη ιδιωτικοποίηση της κρατικής περιουσίας και των κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική ασφάλιση ποτέ δεν θα εφαρμοστούν στον κουβανικό σοσιαλισμό”[16].
Στο ίδιο, και ίσως πιο έντονο πνεύμα, μίλησε ο Ρ. Κάστρο στο κλείσιμο του συνεδρίου, μετά την επανεκλογή του. Εκεί επανέλαβε ότι δεν θα ακολουθηθεί ο δρόμος “της επιστροφής στον καπιταλισμό που θα συνοδευόταν από τις θεραπείες – σοκ”. Υπογράμμισε ακόμη ότι η “βασική του αποστολή είναι η υπεράσπιση, διατήρηση και τελειοποίηση του κουβανικού σοσιαλισμού και το να μην επιτρέψει ποτέ την επιστροφή στον καπιταλισμό”[17].
Ο σχεδιασμός της οικονομίας και η κρατική ιδιοκτησία των βασικών μέσων παραγωγής θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τα θεμέλια του οικονομικού συστήματος της Κούβας[18]. “Επαναβεβαιώνουμε τη σοσιαλιστική αρχή της κυριαρχίας της παλλαϊκής ιδιοκτησίας πάνω στα βασικά μέσα παραγωγής”, τόνισε στην εισήγησή του ο Ραούλ Κάστρο. “Στη σοσιαλιστική και κυρίαρχη Κούβα η ιδιοκτησία όλου του λαού πάνω στα βασικά μέσα παραγωγής είναι και θα συνεχίσει να είναι η βασική μορφή της εθνικής οικονομίας και του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος και ως εκ τούτου αποτελεί τη βάση της πραγματικής εξουσίας των εργαζομένων”.
Αναφερόμενος στις ανησυχίες που εκφράστηκαν στην προσυνεδριακή συζήτηση για καπιταλιστική παλινόρθωση, ξεκαθάρισε ότι “η αναγνώριση της ύπαρξης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας” δεν εντάσσεται στο στόχο δημιουργίας μιας καπιταλιστικής οικονομίας και ότι “δεν θα επιτραπεί η συγκέντρωση ούτε ιδιοκτησίας ούτε πλούτου”.
Διαφοροποίηση υπήρξε, εν μέρει τουλάχιστον, με τα αντίστοιχα εγχειρήματα της Κίνας και του Βιετνάμ. Αναφέρθηκε εισηγητικά ότι “η εισαγωγή των κανόνων της προσφοράς και της ζήτησης δεν είναι αντίθετη με την αρχή του σχεδιασμού. Και οι δυο έννοιες μπορούν να συνυπάρχουν και να συμπληρώνονται προς όφελος της χώρας, όπως έχουν δείξει επιτυχώς οι μεταρρυθμιστικές διαδικασίες στην Κίνα και η ανανέωση στο Βιετνάμ, όπως το χαρακτηρίζουν οι ίδιοι. Εμείς,” σημείωσε ο Ραούλ Κάστρο, “έχουμε χρησιμοποιήσει τον όρο επικαιροποίηση (ενν. του σοσιαλισμού) διότι δεν πρόκειται να αλλάξουμε το θεμελιακό στόχο της Επανάστασης”.
Το άνοιγμα στην ιδιωτική οικονομία έχει τις εξής κατευθύνσεις. Αυτές δεν είναι καινούργιες καθώς είχαν ήδη εφαρμοστεί σε ένα βαθμό την τελευταία πενταετία. Η πρώτη αφορά στην ενθάρρυνση των ξένων επενδύσεων. Από την εισήγηση διακρίνεται η μέριμνα αυτές να γίνουν με όρους που δεν θα θίγουν την εθνική κυριαρχία. Μέσα από τη διαδικασία αυτή θα καταβληθεί προσπάθεια ώστε να υπάρξει υποκατάσταση των εισαγωγών από εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα, ισχυροποίηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας και μεταφορά τεχνολογίας. Η δραστηριότητα του κόμματος και της κυβέρνησης κατευθύνεται στο να “διαφοροποιούμε τις πηγές των εσόδων μας ώστε να μην επιστρέψουμε ποτέ ξανά σε μια κατάσταση όπου να εξαρτόμαστε από μια αγορά ούτε και από ένα προϊόν”. Απολύτως ξεκάθαρη είναι η αντίληψη που εκφράστηκε στην εισήγηση για την επιμέρους στροφή της πολιτικής Ομπάμα έναντι της Κούβας: αποτελεί μια άλλη μορφή της ιμπεριαλιστικής πολιτικής, είπε ο Ραούλ Κάστρο[19].
Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά στην ενίσχυση του ρόλου των κρατικών επιχειρήσεων ώστε, εντός της αγοράς, να μην μειονεκτούν έναντι των συνεταιριστικών και ιδιωτικών. Η ενίσχυση αυτή συνδυάζεται με μια μεγαλύτερη αυτοτέλεια των κρατικών επιχειρήσεων, που σημαίνει ότι τίθενται σε σχετικά εμπορευματική λογική, υπακούοντας όμως πάντοτε στο κρατικό σχέδιο.
Η τρίτη κατεύθυνση αφορά στην ισχυροποίηση του ρόλου των συνεταιρισμών και των μικροεπιχειρήσεων. Ο Ραούλ Κάστρο ανέφερε ότι δεν πρέπει “να στιγματίζεται η αυτοαπασχόληση”. “Οι συνεταιρισμοί, η αυτοαπασχολούμενη εργασία, η μεσαία, μικρή και πολύ μικρή ιδιωτική επιχείρηση δεν είναι στην ουσία τους αντισοσιαλιστικές ούτε αντεπαναστατικές και η μεγάλη πλειονότητα αυτών που εργάζονται εκεί είναι επαναστάτες και πατριώτες που υπερασπίζονται τις αρχές και ωφελούνται από τις κατακτήσεις αυτής της Επανάστασης”, πρόσθεσε ο Ρ. Κάστρο[20]. Η αναφορά αυτή προφανώς σχετίζεται με τις ενστάσεις που υπάρχουν στην κοινωνία. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μικροί και μεσαίοι αυτοί επιχειρηματίες, που απασχολούνται κυρίως στον τουρισμό, έχουν πολλαπλάσια εισοδήματα των άλλων εργαζομένων. Στους τομείς αυτούς απασχολείται σήμερα το 30% του εργατικού δυναμικού της χώρας και το υπόλοιπο 70% στον κρατικό τομέα. Πριν 5 χρόνια, η αναλογία ήταν 20% και 80% αντίστοιχα.
Ενίσχυση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας
Στο συνέδριο τονίστηκε επίσης ότι η στενή σχέση του κόμματος με το λαό πρέπει να διαφυλαχθεί. Η σχέση αυτή πρέπει να ανανεώνεται καθώς οποιαδήποτε αντίθετη εξέλιξη θα σήμαινε την υπονόμευση της επαναστατικής διαδικασίας. “Γνωρίζουμε ότι το Κόμμα και η Επανάσταση βασίζονται στην πλειοψηφική στήριξη του λαού” είπε ο Ραούλ Κάστρο, “είναι ένα γεγονός που κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί”. Ωστόσο, συνέχισε, “δεν αγνοούμε ότι σε συγκεκριμένους τομείς του πληθυσμού υπάρχουν εκδηλώσεις έλλειψης δέσμευσης και αδιαφορίας”. Καμιά πολιτική δεν πρόκειται να υλοποιηθεί αν δεν έχει τη σύμφωνη γνώμη του λαού, ειπώθηκε στην εισήγηση της Κεντρικής Επιτροπής.
Αυτό σημαίνει την ανάγκη ενίσχυσης της δημοκρατίας. “Το Κόμμα είναι υποχρεωμένο να ενδυναμώνει και να τελειοποιεί σε μόνιμη βάση τη δημοκρατία μας” είπε ο Ραούλ Κάστρο και ακόμη ότι “πρέπει να ξεπεραστεί εντελώς η ψευδο-ομοφωνία, ο φορμαλισμός και η προσποίηση. Το Κόμμα έχει το καθήκον να προάγει και να εγγυάται την όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στις θεμελιώδεις αποφάσεις της κοινωνίας. Δεν έχουμε κανένα φόβο απέναντι στις διαφορετικές απόψεις, ούτε στις διαφωνίες, καθώς μόνο η ανοιχτή και ειλικρινής συζήτηση των διαφορών ανάμεσα στους επαναστάτες θα μας οδηγήσει σε καλύτερες αποφάσεις”.
Σε σχέση με το ζήτημα του μονοκομματισμού, όπως θύμισε ο Ρ. Κάστρο στην εισήγηση, στην Κούβα έχει ιστορικά διαμορφωθεί η ύπαρξη ενός μόνο κόμματος το οποίο προέρχεται από τη συνένωση τριών επαναστατικών κομμάτων. Τα αστικά κόμματα είχαν ήδη διαλυθεί την εποχή της δικτατορίας του Μπατίστα. Υπογράμμισε επίσης ότι όσοι στο εξωτερικό αντιμάχονται το κοινωνικο-πολιτικό σύστημα της Κούβας, απαιτούν τον πολυκομματισμό με σκοπό την επαναφορά στην αστική δημοκρατία και στον καπιταλισμό.
Οι αλλαγές στο ΚΚ Κούβας
Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των αντιστάσεων στην καπιταλιστική παλινόρθωση, στο συνέδριο συζητήθηκε η ανάγκη της ενίσχυσης της συλλογικότητας και της εσωκομματικής δημοκρατίας.
Αποφασίστηκαν ακόμη μέτρα ανανέωσης της ηγεσίας. Συγκεκριμένα αποφασίστηκε ότι στα ηγετικά όργανα του κόμματος (Κεντρική Επιτροπή, Πολιτικό Γραφείο) δεν θα μπορεί να εκλέγεται κανείς περισσότερο από δύο συνεχόμενες θητείες. Ο Ραούλ Κάστρο εκτίει τη δεύτερη και τελευταία θητεία του. Το 2018 λήγει η δεύτερη θητεία του στην κυβέρνηση και θα αποχωρήσει.
Ακόμη, για την ηλικιακή ανανέωση προτάθηκε το όριο των 60 ετών ως μέγιστο για την εισδοχή στα ηγετικά όργανα. Το 70ό έτος θα είναι επίσης όριο υποχρεωτικής αποχώρησης από τα ηγετικά όργανα. Το μέτρο αυτό θα ισχύσει από εδώ και στο εξής, που σημαίνει ότι δεν περιλαμβάνει τα στελέχη εκείνα της γενιάς της επανάστασης που επανεκλέχτηκαν σε αυτό το συνέδριο. Αυτό έγινε, όπως εξηγήθηκε, για να υπάρξει ομαλή μετάβαση.
Το ΚΚ Κούβας θα προτείνει να εφαρμοστούν τα ίδια μέτρα για τις ηγεσίες των συνδικάτων και όλων των μαζικών φορέων αλλά και για τη Βουλή και την κυβέρνηση. Θα προταθούν και θα συζητηθούν στο λαό και στην Εθνοσυνέλευση οι αναγκαίες νομοθετικές και συνταγματικές αλλαγές.
Τα ιδεολογικο-πολιτικά μέτρα
Αναφέρθηκαν επίσης εκτενώς σε ιδεολογικά και πολιτικά μέτρα που πρέπει να λάβει το ΚΚ Κούβας προκειμένου, σε αυτές τις συνθήκες, να αντιμετωπίσει τις προσπάθειες εκείνων που θα επιχειρήσουν να ανατρέψουν τη σοσιαλιστική εξουσία και να επαναφέρουν τον καπιταλισμό. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος εκτιμά ότι η νεολαία, οι διανοούμενοι, οι εργαζόμενοι στις μη κρατικές μορφές οικονομίας και τα στρώματα του πληθυσμού που έχουν τις μεγαλύτερες υλικές και οικονομικές δυσκολίες θα βρεθούν στο στόχαστρο των εχθρών της επανάστασης.
Για την αντιμετώπιση του κινδύνου προτάχθηκαν δυο κατευθύνσεις αγώνα. Η πρώτη βρίσκεται στο ιδεολογικο-πολιτικό επίπεδο. “Πρέπει παράλληλα να ενισχύσουμε ανάμεσά μας την αντικαπιταλιστική και αντιιμπεριαλιστική κουλτούρα, δίνοντας τη μάχη με επιχειρήματα, πειστικότητα και σταθερότητα ενάντια στις απόπειρες εδραίωσης προτύπων της μικροαστικής ιδεολογίας που χαρακτηρίζονται από τον ατομικισμό, τον εγωισμό, την αισχροκέρδεια”, τόνισε ο Ραούλ Κάστρο. Η δεύτερη κατεύθυνση, “το καλύτερο αντίδοτο ενάντια στις πολιτικές της υπονόμευσης” είναι η βελτίωση της καθημερινής ζωής των εργαζόμενων, ανέφερε επίσης ο Κουβανός ηγέτης[21].
Ο κίνδυνος της διαφθοράς
Από τα κείμενα του συνεδρίου προκύπτει ότι η ηγεσία του ΚΚ Κούβας έχει επίγνωση της ανάγκης αλλά και των κινδύνων του ανοίγματος. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στην εισήγηση ότι “ούτε είμαστε αφελείς, ούτε αγνοούμε τις φιλοδοξίες ισχυρών ξένων δυνάμεων που στοιχηματίζουν σε αυτό που ονομάζουν “ενδυνάμωση” των μη κρατικών μορφών διαχείρισης, με στόχο να δημιουργήσουν τους μοχλούς της αλλαγής, έχοντας την ελπίδα να τελειώσουν με την Επανάσταση και τον σοσιαλισμό στην Κούβα με άλλα μέσα”[22].
Τα ανοίγματα αυτά δημιουργούν αντικειμενικά αντιθέσεις καθώς έχουν αναδυθεί, και αναδύονται ακόμη περισσότερο, κοινωνικά στρώματα τα οποία συσσωρεύουν δυσανάλογα χρηματικά εισοδήματα[23]. Ως γνωστό, το συσσωρευμένο χρήμα τείνει να μετατραπεί σε κεφάλαιο. Οι εξελίξεις αυτές θα πιέζουν αντικειμενικά προς την κατεύθυνση της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος, τόσο στο επίπεδο του οικονομικού όσο και στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος[24].
Ένας σημαντικός κίνδυνος για τη λαϊκή, σοσιαλιστική εξουσία βρίσκεται στην πιθανότητα να προσχωρήσει οικονομικά (και στη συνέχεια ιδεολογικο-πολιτικά) τμήμα των κρατικών αξιωματούχων και των κομματικών στελεχών στους υποστηρικτές της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Υπάρχουν ήδη τέτοια προβληματικά φαινόμενα. Στην εισήγησή του ο Ρ. Κάστρο επισήμανε ότι υπάρχουν στην κοινή γνώμη “αρνητικές γνώμες σχετικά με το παράδειγμα που δίνουν ορισμένα μέλη και στελέχη καθώς και με την αποσύνδεσή τους από από το λαό μας”. Είναι εύγλωττη επίσης η εμπειρία της Κίνας όπου κομματικοί αξιωματούχοι πλούτισαν -παράνομα ή νόμιμα δεν έχει μεγάλη σημασία- ιδιοποιούμενοι τις κρατικές επιχειρήσεις και τον κρατικό πλούτο και μετατράπηκαν σε καπιταλιστές[25].
Ισχυρό αντίδοτο στους κινδύνους αυτούς είναι η εμβάθυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, η δυνατότητα του λαού να συμμετέχει, να αποφασίζει, να ελέγχει. Είναι, παράλληλα, η εσωκομματική δημοκρατία στο ΚΚ Κούβας έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο διαρκής έλεγχος της ηγεσίας από τα μέλη και να αποτρέπονται φαινόμενα διαφθοράς, οικονομικής και πολιτικής προσχώρησης σε καπιταλιστικές λογικές[26]. Ξεχωριστός είναι ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν τα συνδικάτα, κατ’ αναλογία των προτάσεων του Λένιν για το ρόλο των συνδικάτων στην ΝΕΠ. Τέτοιοι προβληματισμοί υπάρχουν διάχυτοι στην κουβανική κοινωνία και συζήτηση[27].
Πολύ σημαντική είναι επίσης η εφαρμογή της νομιμότητας. Η τήρηση των νόμων του επαναστατικού κράτους θα αμφισβητείται στην πράξη από τα μικροαστικά στρώματα. Μέχρι σήμερα η νομοθεσία που θα καθορίζει τα όρια και τις προϋποθέσεις λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι ελλιπής, όπως τονίστηκε στο συνέδριο. Τέθηκε ο στόχος της συμπλήρωσης και συγκεκριμενοποίησής της[28].
Ακόμη πιο σύνθετο θα είναι το καθήκον της εξασφάλισης της εφαρμογής της καθώς η δύναμη του χρήματος θα τείνει να διαφύγει των νομικών ρυθμίσεων και απαγορεύσεων. Υπάρχει βέβαια ιστορική εμπειρία, τόσο στην ΕΣΣΔ της εποχής της ΝΕΠ όσο και στην Κίνα της δεκαετίας του 1950 που δείχνει ότι η επιβολή στους μικρούς και μεσαίους επιχειρηματίες να τηρούν τους νόμους του σοσιαλιστικού κράτους είναι δύσκολη αλλά όχι ακατόρθωτη[29]. Στο συνέδριο επισημάνθηκε ήδη ότι “εμφανίστηκαν εκδηλώσεις διαφθοράς και παρανομίες”. Παρουσιάστηκαν φαινόμενα κερδοσκοπίας και αισχροκέρδειας εκ μέρους κάποιων συνεταιρισμών, τα οποία αντιμετωπίστηκαν από την κυβέρνηση.
Η ηγεσία του ΚΚ Κούβας έδειξε να τα αντιλαμβάνεται αυτά, παρά τις όποιες επιμέρους πιθανές αμφισημίες για το ρόλο της μικροϊδιοκτησίας. Το αν θα πετύχει τους στόχους μέσα στις, προς το παρόν τουλάχιστον, εξαιρετικά αρνητικές και αντεπαναστατικές διεθνείς συνθήκες, θα το δείξει η ιστορία. Τελικά, η εμβάθυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, η απαλλαγή της από τις όποιες αδυναμίες και στρεβλώσεις και η διατήρηση της δημόσιας ιδιοκτησίας στα βασικά μέσα παραγωγής αποτελούν θεμελιώδη όρο για την επιβίωση της επανάστασης στην Κούβα, για τον έλεγχο των κινδύνων παλινόρθωσης του καπιταλισμού εν αναμονή ριζοσπαστικών εξελίξεων στη Λατινική Αμερική και αλλού, οι οποίες θα διαρρήξουν τον κλοιό απομόνωσης της χώρας.
Πρώτη δημοσίευση άρθρου : περ. Ουτοπία, τ. 123, 2018, σελ. 43-57
___________________________________________________________________________
[1] J. L. Rodríguez, “Tendencias del marcado internacional y su impacto en la economia cubana (I)”, Cubadebate, 19.2.2015
2] Βλ. Β.Ι.Λένιν, “Εισήγηση για το φόρο σε είδος”, Άπαντα, τ. 43, σελ. 150 και του ίδιου, “Η ΝΕΠ και τα καθήκοντα των επιτροπών πολιτικής διαφώτισης”, Άπαντα, τ. 44, σελ. 155 επ.
[3] Βλ. J. L. Rodríguez, “Cuba no está proponiendo un socialismo de mercado”, Cubadebate, 22.11.2014 και Ε. Morris, “Cuba ha demostrado que la economia socialista es posible”, Cubadebate, 24.12.2014.
[5] Βλ. ιδίως Κ. Μαρξ, Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία, Αθήνα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2000 και Β.Ι.Λένιν, Κράτος και επανάσταση, Άπαντα, τ. 33.
[6] [ Βλ. D. Ralfus Pineda, “El sistema electoral cubano: de la representación formal a la participación real”, Temas, n. 78, 2014, σελ. 64 επ., 67.
[7] Βλ. J.C. Guanche, Estado, participación y representación politicas en Cuba: diseño institucional y práctica politica tras la reforma constitucional de 1992, Buenos Aires, CLASCO, 2011, σελ. 39, 58 επ.
[8] Βλ. J.C. Guanche, Estado, participación y representación politicas en Cuba: diseño institucional y práctica politica tras la reforma constitucional de 1992, οπ.π., σελ. 55.
[10] Βλ. J.C. Guanche, Estado, participación y representación politicas en Cuba: diseño institucional y práctica politica tras la reforma constitucional de 1992, οπ.π., σελ. 41 επ.
[11] Ο μηνιαίος μισθός ενός υπουργού είναι 450 πέσος, όταν ο βασικός μισθός ανήλθε το 2004 από 120 στα 225. Βλ. R. Alarcón, “La democracia cubana no se agota en la representación formal, sino que incorpora mecanismos y formas de la democracia directa”, Rebelión, 6/12/2003, www.rebelion.orgκαι O. Everleny Perez Villanueva, “La economía en Cuba: un balance necesario y algunas propuestas de cambio”, Nueva Sociedad, n. 216, 2008, σελ. 49 επ., 59.
[12] Βλ. F. Luis Rojas, “El difícil camino a un “gobierno barato””, Rebelión, 19/7/2012, www.rebelion.org.
[13] Βλ. F. Barral, “Aproximación sociológica al problema de la corrupción en Cuba”, Temas, 5/5/2010 και R. Castro, “Discurso ante el VII Pleno den Partido¨, Juventud Rebelde, 31-7-2009.
[14] ] Βλ. J.L. Guasch Estévez, “Εl burocratismo a la luz del socialismo en el siglo XXI», Temas, n. 60, 2009, σελ. 48 επ.
[16] Βλ. R. Castro, Informe Central al VII Congreso del Partido Comunista Cuba, http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/04/17/informe-central-al-vii-congreso-del-partido-comunista-cuba/#.VyoAmISLSM9 και Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικός σύλλογος Χοσέ Μαρτί, 2016, σελ. 17-18.
[17] Βλ. R. Castro, La Revolucion jamas encontrara solucion a sus problemas de espaldas al pueblo, http://www.cubadebate.cu/opinion/2016/04/19/la-revolucion-jamas-encontrara-solucion-a-sus-problemas-de-espaldas-al-pueblo/#.VyoAyISLSM9
[18] Βλ. και την πολύ αποκαλυπτική συνέντευξη του Κουβανού πρέσβη στην Ισπανία, http://www.cubadebate.cu/noticias/2015/02/22/embajador-cubano-en-espana-no-vamos-a-entregar-el-pais-al-capital-extranjero-ni-a-la-banca-internacional/#.Vyw5pISLSM8
[19] Βλ. Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 23-24, 29, 35, 38-39, 60-61.
[20] Βλ. Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 39-40.
[21] Βλ. Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 42, 44-45, 46-47, 49, 52 επ.
[22] Βλ. Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 39.
[23] Βλ. Φ. Κάστρο, «Άξιζε τον κόπο που ζήσαμε», περ. Ελληνοκουβανικά Νέα, τευχ. 82, 2006, προσβάσιμο στο http://www.kordatos.org/
[24] Βλ. J. Habel, “Cuba. Les défis du nouveau modèle”, Revue Tiers Monde, n. 173, 2003, σελ. 127 επ. και J. Habel, “Cuba. Le castrisme après Fidel Castro, une répétition générale ”, Mouvements, n. 47/48, 2006, σελ. 98 επ.
[25] Βλ. J.-P Cabestan, Le système politique chinois, Paris, Sciences Po/Les presses, 2014, σελ. 453 επ. και Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 47.
[26] Βλ. O.J. Villar Barroso, “El papel de la política en el hundimiento soviético”, Temas, n. 78, 2014, σελ. 25 επ.
[27] Βλ. τη συζήτηση “Qué hacen los sindicatos”, Temas, n. 80, 2014, σελ. 96 επ. και Βλ. Β.Ι.Λένιν, “Σχέδιο θέσεων σχετικά με το ρόλο και τα καθήκοντα των συνδικάτων στις συνθήκες της ΝΕΠ”, Άπαντα, τ. 44, σελ. 341 επ.
[28] Βλ. Ρ. Κάστρο, Θα συνεχίσουμε να προχωράμε με σταθερό βήμα. Κεντρική εισήγηση στο 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας, οπ.π., σελ. 39.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου