Το 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας που βαδίζει η κουβανέζικη επανάσταση;

kordatos.org/

του Δημήτρη Καλτσώνη

Στα μέσα Απριλίου πραγματοποιήθηκε το 7ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας. Η ημερομηνία επιλέχθηκε να συμπίπτει με την επέτειο της απόκρουσης της επίθεσης των μισθοφόρων των ΗΠΑ στον κόπο των Χοίρων το 1962 και με την διακήρυξη του περάσματος της επανάστασης στο σοσιαλιστικό της στάδιο την ίδια χρονιά.

Στο συνέδριο πήραν μέρος 1000 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι που προτάθηκαν από τη βάση και εκπροσωπούν 670.000 μέλη. Τα μέλη είναι ελαφρώς λιγότερα σε σχέση με παλαιότερα κατόπιν συνειδητής πολιτικής μείωσης των εισροών. Το συνέδριο ασχολήθηκε με την πορεία της σοσιαλιστικής οικονομίας και του ΚΚ Κούβας. Η εισήγηση του Ραούλ Κάστρο και η τελική του ομιλία μετά την επανεκλογή της νέας Κεντρικής Επιτροπής και του ίδιου ως πρώτου γραμματέα της φωτίζουν αρκετά καθαρά τις κατευθύνσεις του κόμματος.



Στην οικονομική πολιτική αποφασίστηκε ότι το ΚΚ θα συνεχίσει τη γραμμή που χαράχτηκε στο προηγούμενο συνέδριο, δηλαδή τη γραμμή του περιορισμένου, ελεγχόμενου ανοίγματος στη μη κρατική (συνεταιριστική και ιδιωτική) οικονομία. Τα πρώτα αποτελέσματά της κρίθηκαν ικανοποιητικά αλλά σχετικά ανεπαρκή. Στην πενταετία που πέρασε τα πραγματικά εισοδήματα των εργαζομένων ανέβηκαν, οι πόροι του κρατικού προϋπολογισμού για δημόσια υγεία και παιδεία ήταν στο πολύ υψηλό 30% και στο 23% του προϋπολογισμού. Οι ρυθμοί της οικονομίας ήταν αυξητικοί αν και συγκρατημένοι. Κυμάνθηκαν στο 2,8%, ετήσια αύξηση, κάτω όμως από τους στόχους που είχαν τεθεί.[1]

           

Επιστροφή στον καπιταλισμό;

Στην εισήγησή του ο Ραούλ Κάστρο τόνισε ότι πρέπει να αποφευχθούν δυο λαθεμένες γραμμές. Η μια είναι εκείνη που νοσταλγεί άλλες στιγμές της επαναστατικής διαδικασίας όταν υπήρχαν λιγότερο σύνθετα προβλήματα και παράλληλα υπήρχε η Σοβιετική Ένωση και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Η άλλη είναι εκείνες οι απόψεις που επιθυμούν συγκεκαλυμμένα την επιστροφή στον καπιταλισμό.[2]

Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με τη δεύτερη αυτή πλευρά. Ήδη στην αρχή της εισήγησης τόνισε ότι στην Κούβα “ποτέ δεν θα επιτραπεί η εφαρμογή των λεγόμενων “θεραπειών σοκ””και ότι “οι νεοφιλελεύθερες φόρμουλες που προωθούν την επιταχυνόμενη ιδιωτικοποίηση της κρατικής κληρονομιάς και των κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική ασφάλιση ποτέ δεν πρόκειται να εφαρμοστούν στον κουβανικό σοσιαλισμό”.

Στο ίδιο, και ίσως πιο έντονο πνεύμα, μίλησε στο κλείσιμο του συνεδρίου, μετά την επανεκλογή του. Εκεί επανέλαβε ότι δεν θα ακολουθηθεί ο δρόμος “της επιστροφής στον καπιταλισμό που θα συνοδευόταν από τις θεραπείες – σοκ”[3]. Μάλιστα, αφού ευχαρίστησε τους συνέδρους και την ΚΕ για την επανεκλογή του, υπογράμμισε ότι η “βασική του αποστολή είναι η υπεράσπιση, διατήρηση και τελειοποίηση του κουβανικού σοσιαλισμού και το να μην επιτρέψει ποτέ την επιστροφή στον καπιταλισμό”.

Γενικότερα, στη συζήτηση για το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της Κούβας στην εισήγηση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ Κούβας που παρουσίασε ο Ραούλ Κάστρο, διαφοροποίησε σχετικά το δρόμο της Κούβας από εκείνους της Κίνας και του Βιετνάμ. Είπε συγκεκριμένα ότι “η εισαγωγή των νόμων της προσφοράς και της ζήτησης δεν αρνείται την αρχή του σχεδιασμού. Και οι δυο αντιλήψεις μπορούν να συνυπάρξουν και να αλληλοσυμπληρώνονται σε όφελος της χώρας, όπως φάνηκε επιτυχώς από τις διαδικασίες μεταρρύθμισης στην Κίνα και ανανέωσης στο Βιετνάμ, με βάση τις δικές τους εκτιμήσεις. Εμείς,” σημείωσε ο Ραούλ Κάστρο, “το ονομάζουμε επικαιροποίηση (ενν. του σοσιαλισμού) γιατί δεν θα αλλάξουμε τις θεμελιώδεις βάσεις της Επανάστασης”.

Το άνοιγμα στην ιδιωτική οικονομία έχει τις εξής κατευθύνσεις. Αυτές δεν είναι καινούργιες καθώς είχαν ήδη εφαρμοστεί σε ένα βαθμό την τελευταία πενταετία. Η πρώτη αφορά στην ενθάρρυνση των ξένων επενδύσεων. Από την εισήγηση διακρίνεται η μέριμνα αυτές να γίνουν με όρους που δεν θα θίγουν την εθνική κυριαρχία. Ο στόχος είναι μέσα από τη διαδικασία αυτή να υπάρξει υποκατάσταση των εισαγωγών από εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα, ισχυροποίηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας και μεταφορά τεχνολογίας. Η προσπάθεια του κόμματος και της κυβέρνησης κατευθύνεται στο να “διαφοροποιήσει τις πηγές των εσόδων (της Κούβας) για να μην επιστρέψει ποτέ στην εξάρτηση από μια αγορά και από ένα προϊόν”. Απολύτως ξεκάθαρη είναι η αντίληψη που εκφράστηκε στην εισήγηση για την επιμέρους στροφή της πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Κούβας: αποτελεί “άλλη μορφή” της ιμπεριαλιστικής πολιτικής, είπε ο Ραούλ Κάστρο.

Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά στην ενίσχυση του ρόλου των κρατικών επιχειρήσεων ώστε, εντός της αγοράς, να μην μειονεκτούν έναντι των συνεταιριστικών και ιδιωτικών. Η ενίσχυση αυτή συνδυάζεται με μια μεγαλύτερη αυτοτέλεια των κρατικών επιχειρήσεων, που σημαίνει ότι τίθενται σε σχετικά εμπορευματική λογική, υπακούοντας όμως πάντοτε στο κρατικό σχέδιο.
Η τρίτη κατεύθυνση αφορά στην ισχυροποίηση του ρόλου των συνεταιρισμών και των μικροεπιχειρήσεων. Ο Ραούλ Κάστρο ανέφερε ότι δεν πρέπει “να στιγματίζεται η αυτοαπασχόληση”. “Οι συνεταιρισμοί, η αυτοαπασχόληση, η μικρή και μεσαία ιδιωτική μικροεπιχείρηση δεν είναι από την ουσία τους αντισοσιαλιστικές ούτε αντεπαναστατικές και η μεγάλη πλειοψηφία όσων εργάζονται σε αυτές είναι επαναστάτες και πατριώτες που υπερασπίζονται τις αρχές της Επανάστασης και επωφελούνται από τις κατακτήσεις της”, πρόσθεσε ο Ρ. Κάστρο. Στους τομείς αυτούς απασχολείται σήμερα το 30% του εργατικού δυναμικού της χώρας και το υπόλοιπο 70% στον κρατικό τομέα. Πριν 5 χρόνια, η αναλογία ήταν 20% και 80% αντίστοιχα.

Δεν παρέλειψε όμως να επισημάνει παράλληλα ότι “εμφανίστηκαν εκδηλώσεις διαφθοράς και παρανομίες”. Παρουσιάστηκαν φαινόμενα κερδοσκοπίας και αισχροκέρδειας εκ μέρους κάποιων συνεταιρισμών, τα οποία αντιμετωπίστηκαν από την κυβέρνηση. Ο Ρ. Κάστρο αναφέρθηκε σε σχετική παρέμβαση το προηγούμενο διάστημα του β' γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής Ματσάδο Βεντούρα, επικροτώντας την ισχυρά.

            Αλλάζουν οι βάσεις του συστήματος;

Όπως διευκρινίστηκε στο συνέδριο, ο σχεδιασμός της οικονομίας και η κρατική ιδιοκτησία των βασικών μέσων παραγωγής θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τα θεμέλια του οικονομικού συστήματος της Κούβας[4]. “Επαναβεβαιώνουμε τη σοσιαλιστική αρχή της κυριαρχίας της παλλαϊκής ιδιοκτησίας πάνω στα βασικά μέσα παραγωγής”, τόνισε στην εισήγησή του ο Ραούλ Κάστρο. “Στη σοσιαλιστική και κυρίαρχη Κούβα η παλλαϊκή ιδιοκτησία στα βασικά μέσα παραγωγής είναι και θα εξακολουθήσει να είναι η κύρια μορφή της εθνικής οικονομίας και του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος και γι' αυτό αποτελεί τη βάση της πραγματικής εξουσίας των εργαζομένων”.

Αναφερόμενος στις ανησυχίες που εκφράστηκαν στην προσυνεδριακή συζήτηση για καπιταλιστική παλινόρθωση, ξεκαθάρισε ότι “η αναγνώριση της ύπαρξης της ατομικής ιδιοκτησίας” δεν εντάσσεται στο στόχο δημιουργίας μιας καπιταλιστικής οικονομίας και ότι “δεν θα επιτραπεί η συγκέντρωση ούτε ιδιοκτησίας ούτε πλούτου”.

            Τα ιδεολογικο-πολιτικά μέτρα

Αναφέρθηκε επίσης εκτενώς σε ιδεολογικά και πολιτικά μέτρα που πρέπει να λάβει το ΚΚ Κούβας προκειμένου, σε αυτές τις συνθήκες, να αντιμετωπίσει τις προσπάθειες εκείνων που θα επιχειρήσουν να ανατρέψουν τη σοσιαλιστική εξουσία και να επαναφέρουν τον καπιταλισμό. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος εκτιμά ότι η νεολαία, οι διανοούμενοι, οι εργαζόμενοι στις μη κρατικές μορφές οικονομίας και τα στρώματα του πληθυσμού που έχουν τις μεγαλύτερες υλικές και οικονομικές δυσκολίες θα βρεθούν στο στόχαστρο των εχθρών της επανάστασης.

Για την αντιμετώπιση του κινδύνου προτάχθηκαν δυο κατευθύνσεις αγώνα. Η πρώτη βρίσκεται στο ιδεολογικο-πολιτικό επίπεδο. “Πρέπει να ενισχύσουμε ανάμεσά μας την αντικαπιταλιστική και αντιιμπεριαλιστική κουλτούρα, μαχόμενοι με επιχειρήματα, πεποίθηση και σταθερότητα ενάντια στις προσπάθειες να εγκαθιδρυθεί η κυριαρχία της μικροαστικής ιδεολογίας που χαρακτηρίζεται από τον ατομικισμό, τον εγωισμό, τη λαχτάρα του κέρδους”, τόνισε ο Ραούλ Κάστρο. Η δεύτερη κατεύθυνση, “το καλύτερο αντίδοτο ενάντια στις πολιτικές ανατροπής” είναι η βελτίωση της καθημερινής ζωής των εργαζόμενων, ανέφερε επίσης ο Κουβανός ηγέτης.

            Οι αλλαγές στο ΚΚ Κούβας
Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των αντιστάσεων στην καπιταλιστική παλινόρθωση, το συνέδριο αποφάσισε μέτρα ανανέωσης της ηγεσίας. Συγκεκριμένα αποφασίστηκε ότι στα ηγετικά όργανα του κόμματος (Κεντρική Επιτροπή, Πολιτικό Γραφείο) δεν θα μπορεί να εκλέγεται κανείς περισσότερο από δύο συνεχόμενες θητείες. Ο Ραούλ Κάστρο εκτίει τη δεύτερη και τελευταία θητεία του. Το 2018 λήγει η δεύτερη θητεία του στην κυβέρνηση και θα αποχωρήσει.

Ακόμη, για την ηλικιακή ανανέωση προτάθηκε το όριο των 60 ετών ως μέγιστο για την εισδοχή στα ηγετικά όργανα. Το 70ό έτος θα είναι επίσης όριο υποχρεωτικής αποχώρησης από τα ηγετικά όργανα. Το μέτρο αυτό θα ισχύσει από εδώ και στο εξής, που σημαίνει ότι δεν περιλαμβάνει τα στελέχη εκείνα της γενιάς της επανάστασης που επανεκλέχτηκαν σε αυτό το συνέδριο. Αυτό έγινε, όπως εξηγήθηκε, για να υπάρξει ομαλή μετάβαση.

Το ΚΚ Κούβας θα προτείνει να εφαρμοστούν τα ίδια μέτρα για τις ηγεσίες των συνδικάτων και όλων των μαζικών φορέων αλλά και για τη Βουλή και την κυβέρνηση. Θα προωθηθούν οι αναγκαίες νομοθετικές και συνταγματικές αλλαγές. Επιπλέον, έγινε λόγος ότι πρέπει οι κομματικές αποφάσεις να γίνουν πιο συλλογικές.
            Ενίσχυση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας
Στο συνέδριο τονίστηκε επίσης ότι η στενή σχέση του κόμματος με το λαό πρέπει να διαφυλαχθεί. Η σχέση αυτή πρέπει να ανανεώνεται καθώς οποιαδήποτε αντίθετη εξέλιξη θα σήμαινε την υπονόμευση της επαναστατικής διαδικασίας. “Γνωρίζουμε ότι το Κόμμα και η Επανάσταση έχουν την πλειοψηφική στήριξη του λαού” είπε ο Ραούλ Κάστρο, “αυτό είναι ένα γεγονός που κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί”. “Ωστόσο”, συνέχισε, “υπάρχουν εκδηλώσεις έλλειψης συναίνεσης” όπως και “αρνητικές γνώμες πάνω στο παράδειγμα κάποιων μελών και στελεχών όπως και απομάκρυνσής τους από το λαό μας”. Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων θα αγωνιστεί το ΚΚ Κούβας, όπως προαναφέρθηκε. Καμιά πολιτική δεν πρόκειται να υλοποιηθεί αν δεν έχει τη σύμφωνη γνώμη του λαού, ειπώθηκε στην εισήγηση της Κεντρικής Επιτροπής.

Αυτό σημαίνει την ανάγκη ενίσχυσης της δημοκρατίας. “Το Κόμμα είναι υποχρεωμένο να ενισχύει και να τελειοποιεί διαρκώς τη δημοκρατία μας” είπε ο Ραούλ Κάστρο και ακόμη ότι “πρέπει να ξεπεραστεί εντελώς η ψευδο-ομοφωνία, ο φορμαλισμός και η προσποίηση. Το Κόμμα είναι υποχρεωμένο να ευνοεί και να εγγυάται την κάθε φορά μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στις θεμελιώδεις αποφάσεις της κοινωνίας”.

Σε σχέση με το ζήτημα του μονοκομματισμού, όπως θύμισε ο Ρ. Κάστρο στην εισήγηση, στην Κούβα έχει ιστορικά διαμορφωθεί η ύπαρξη ενός μόνο κόμματος το οποίο προέρχεται από τη συνένωση τριών επαναστατικών κομμάτων. Τα αστικά κόμματα είχαν ήδη διαλυθεί την εποχή της δικτατορίας του Μπατίστα. Υπογράμμισε επίσης ότι “δεν είναι τυχαίο ότι όσοι μας αντιμάχονται, απαιτούν, σχεδόν από όλα τα μέρη του πλανήτη, για να μας αποδυναμώσουν, να διαιρεθούμε σε διάφορα κόμματα στο όνομα της αγίας αστικής δημοκρατίας”. “Αν καταφέρουν μια μέρα να μας κατακερματίσουν, θα είναι η αρχή του τέλους, μην το ξεχνάτε αυτό!”.
         

 Οι πραγματικοί κίνδυνοι

Είναι φανερό ότι η Κούβα είναι αναγκασμένη να προβεί σε μια σειρά παραχωρήσεις στις καπιταλιστικές σχέσεις[5]. Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που αναγκάζουν σε αυτή την περιορισμένη αναδίπλωση: α. η καπιταλιστική απομόνωση μιας μικρής σοσιαλιστικής, νησιωτικής νησίδας και μάλιστα χώρας με τη βαριά κληρονομιά της τριτοκοσμικής υπανάπτυξης εξαιτίας της αποικιοκρατίας, β. ο αποκλεισμός των ΗΠΑ που εξακολουθεί να υφίσταται και γ. η επίδραση της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Η υποχώρηση αυτή δεν αμφισβητεί καταρχήν το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της οικονομίας.[6]

Από τα κείμενα του συνεδρίου προκύπτει ότι η ηγεσία του ΚΚ Κούβας έχει επίγνωση της ανάγκης αλλά και των κινδύνων του ανοίγματος. Τα ανοίγματα αυτά δημιουργούν αντικειμενικά αντιθέσεις καθώς έχουν αναδυθεί, και αναδύονται ακόμη περισσότερο, κοινωνικά στρώματα τα οποία συσσωρεύουν δυσανάλογα χρηματικά εισοδήματα[7]. Ως γνωστό, το συσσωρευμένο χρήμα τείνει να μετατραπεί σε κεφάλαιο. Οι εξελίξεις αυτές θα πιέζουν αντικειμενικά προς την κατεύθυνση της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος[8]. Ο κίνδυνος αυτός εντοπίστηκε ρητά στο συνέδριο.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη λαϊκή, σοσιαλιστική εξουσία δεν εστιάζεται στους αυτοαπασχολούμενους και στους μικροϊδιοκτήτες, όσο και αν αυτοί τείνουν να αναπαράγουν τη μικροαστική ιδεολογία.  Βρίσκεται περισσότερο στην πιθανότητα να προσχωρήσει οικονομικά (και στη συνέχεια ιδεολογικο-πολιτικά) τμήμα των κρατικών αξιωματούχων και των κομματικών στελεχών στους υποστηρικτές της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Είναι εύγλωττη η εμπειρία της Κίνας όπου κομματικοί αξιωματούχοι πλούτισαν -παράνομα ή νόμιμα δεν έχει μεγάλη σημασία- ιδιοποιούμενοι τις κρατικές επιχειρήσεις και τον κρατικό πλούτο.

Ισχυρό αντίδοτο σε αυτό είναι η εμβάθυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, η δυνατότητα του λαού να συμμετέχει, να αποφασίζει, να ελέγχει. Είναι επίσης η εσωκομματική δημοκρατία στο ΚΚ Κούβας έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο διαρκής έλεγχος της ηγεσίας από τα μέλη και να αποτρέπονται φαινόμενα διαφθοράς, οικονομικής και πολιτικής προσχώρησης σε καπιταλιστικές λογικές[9]. Ξεχωριστός είναι ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν τα συνδικάτα, κατ’ αναλογία των προτάσεων του Λένιν για το ρόλο των συνδικάτων στην ΝΕΠ. Τέτοιοι προβληματισμοί υπάρχουν διάχυτοι στην κουβανική κοινωνία και συζήτηση.[10]

Η εμβάθυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, η απαλλαγή της από τις όποιες αδυναμίες και στρεβλώσεις, αποτελεί θεμελιώδη όρο για την επιβίωση της επανάστασης στην Κούβα, για τον έλεγχο των κινδύνων παλινόρθωσης του καπιταλισμού εν αναμονή ριζοσπαστικών εξελίξεων στη Λατινική Αμερική ή αλλού, οι οποίες θα διαρρήξουν τον κλοιό απομόνωσης της χώρας.
Η ηγεσία του ΚΚ Κούβας έδειξε να τα αντιλαμβάνεται αυτά, παρά τις όποιες επιμέρους πιθανές αμφισημίες για το ρόλο της μικροϊδιοκτησίας. Το αν θα πετύχει τους στόχους μέσα στις, προς το παρόν τουλάχιστον, εξαιρετικά αρνητικές και αντεπαναστατικές διεθνείς συνθήκες, θα το δείξει η ιστορία.

---

[1]  Βλ. περ. Ελληνοκουβανικά Νέα, τευχ. Ιούλης-Σεπτέμβρης 2015, σελ. 7.

[2] Βλ. R. Castro, Informe Central al VII Congreso del Partido Comunista Cuba, http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/04/17/informe-central-al-vii-congreso-del-partido-comunista-cuba/#.VyoAmISLSM9

[3]   Βλ. R. Castro, La Revolucion jamas encontrara solucion a sus problemas de espaldas al pueblo, http://www.cubadebate.cu/opinion/2016/04/19/la-revolucion-jamas-encontrara-solucion-a-sus-problemas-de-espaldas-al-pueblo/#.VyoAyISLSM9

[4]  Βλ. και την πολύ αποκαλυπτική συνέντευξη του Κουβανού πρέσβη στην Ισπανία, http://www.cubadebate.cu/noticias/2015/02/22/embajador-cubano-en-espana-no-vamos-a-entregar-el-pais-al-capital-extranjero-ni-a-la-banca-internacional/#.Vyw5pISLSM8

[5]     Βλ. J. L. Rodríguez, “Tendencias del marcado internacional y su impacto en la economia cubana (I)”, Cubadebate, 19.2.2015

[6]   Βλ. J. L. Rodríguez, “Cuba no está proponiendo un socialismo de mercado”, Cubadebate, 22.11.2014 και Ε. Morris, “Cuba ha demostrado que la economia socialista es posible”, Cubadebate, 24.12.2014.

[7]    Βλ. Φ. Κάστρο, «Άξιζε τον κόπο που ζήσαμε», περ. Ελληνοκουβανικά Νέα, τευχ. 82, 2006, προσβάσιμο στο http://www.kordatos.org/

[8]      Βλ. J. Habel, “Cuba. Les défis du nouveau modele”, Revue Tiers Monde, n. 173, 2003, σελ. 127 επ. και J. Habel, “Cuba. Le castrisme apres Fidel Castro, une répétition générale ”, Mouvements, n. 47/48, 2006, σελ. 98 επ.

[9]      Βλ. O.J. Villar Barroso, “El papel de la política en el hundimiento soviético”, Temas, n. 78, 2014, σελ. 25 επ.

[10]     Βλ. τη συζήτηση “Qué hacen los sindicatos”, Temas, n. 80, 2014, σελ. 96 επ.